خودمحوری(Egocentrism)( التمركز حول الذات)

خودبینی، خودخواهی، خودباختگی؛ خودمحوری و خودنمایی در بینش توحیدی سرانجام سقوط انسان است؛ چرا که حرکت به سمت خدا حرکت به سمت کمال مطلق است. اما حرکت به سمت خود، گرفتن فاصله و دور شدن از کمال مطلق است و در نتیجه سقوط انسان را به دنبال دارد. از تاثیرات و پیامدهای خودبینی، خودخواهی و خودباختگی؛ خودمحوری است که انسان خود را محور حق و باطل، درست و غلط بداند و تشخیص خود را معیار نیک و بد بداند و مردم را به تبعیت از خود دعوت نماید.

ساده ترین تعریف خودمحوری (Egocentrism)

عدم توانایی در تمایز بین خود و دیگری است. به طور خاص ، این نارسایی منجر به عدم تشخیص فرد در ارتباط بین واقعیت های عینی و پیش فرض های ذهنی می شود.

خودمحوری در قرآن

تعصّب بى‏جا و انحصارطلبى بى‏دليل، ممنوع است. تحقير و ناديده گرفتن ديگران، نشانه‏ى استبداد و خودمحورى است. هر گروهى به آنچه خود دارد مى‏بالد، و اين باليدن‏هاى بى‏جا ريشه‏ى بسيارى از فتنه‏هاست. در سوره‏ى مؤمنون آيه 53، تعبير ديگرى دارد:« كُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ» هر گروهى به آنچه در نزدشان هست، شادمان است. «لَيْسَتِ النَّصارى‏ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ …[1](بقره 113)

اگر اهل كتاب، يهود و نصارى، به جاى سرسختى و خودمحورى وتكيه بر مسائل نژادى و قبيله‏اى، همانند شما مسلمانان به تمام انبيا و كتب آسمانى ايمان بياورند و تعصّبات نابجا را كنار بگذارند، حتماً هدايت مى‏يابند، ولى اگر همچون گذشته، تنها خود را بر حقّ بدانند و ديگران را منحرف بشمارند، آنان در ستيز باحقّ و جدايى از حقّ خواهند بود. البتّه شما مسلمانان به راه خود دلگرم باشيد و از تحقيرها و توطئه‏هاى آنان نترسيد. چون خداوند شر آنان را از شما دفع وشما را در برابر آنان حمايت وكفايت مى‏كند، زيرا كه او شنواى داناست.^[2](بقره 137)

امتياز پيامبران بر ديگران آن است كه هر قدر بر تعداد ياران و مقدار قدرتشان افزوده شود، مردم را بيشتر به بندگى خدا دعوت مى‏كنند، و هرگز راه توحيد را عوض نمى‏كنند و تأكيد و هشدارشان بيشتر مى‏شود. امّا دعوت كننده‏هاى سودجو، در ابتدا با قيافه‏اى مقدّس مآبانه ودلسوزانه كار را شروع مى‏كنند، ولى پس از رسيدن به مسند قدرت، استبداد و خودمحورى را پى‏ريزى مى‏كنند.^[3](آل عمران79)

خودمحورى و رفاه‏طلبى، انسان را از مدار رضاى خداوند خارج مى‏كند. «قَدْ أَهَمَّتْهُمْ أَنْفُسُهُمْ يَظُنُّونَ بِاللَّهِ غَيْرَ الْحَقِّ»^[4](آل عمران154)

در مسائل تشكيلاتى، كه بر اساس همفكرى و مشورت، تصميم گرفته مى‏شود، خودمحورى و خودمختارى ممنوع است. «عَلى‏ أَمْرٍ جامِعٍ لَمْ يَذْهَبُوا»^[5](نور62)

خودمحورى از ويژگى‏هاى بارز طاغوت است. «أَ لَيْسَ لِي‏- أَمْ أَنَا خَيْرٌ»^[6](زُخرُف51)

خودمحورى، نقطه مقابل خدامحورى است. كسى كه در برابر دليل و استدلال تواضع نكند، پيرو هوس‏هاى خود و ديگران خواهد شد. بَيِّنَةٍ مِنْ رَبِّهِ‏ … اتَّبَعُوا أَهْواءَهُم‏^[7](محمد14)

پس بنا بر اين، اگر ارتباط انسان با زمين تغيير پيدا كند و به صورتى ديگر درآيد، صورتى شيطانى و طاغوتى پيدا خواهد كرد كه برخاسته از امتيازطلبى و خودمحورى‏ و تعدّى و تجاوز است.^[8]

ارزش مشورت و پرهيز از خودمحورى‏(اخلاقى، سياسى، اجتماعى)[9]

و درود خدا بر او، فرمود: هر كس خودرأى شد به هلاكت رسيد، و هر كس با ديگران مشورت كرد، در عقل‏هاى آنان شريك شد.^[10]

دعوايى نسبت به يكى از احكام اجتماعى نزد عالمى مى‏برند كه با رأى خود حكمى صادر مى‏كند.^[11] پس همان دعوا را نزد ديگرى مى‏برند كه او درست بر خلاف رأى اوّلى حكم مى‏دهد. سپس همه قضات نزد رييس خود كه آنان را به قضاوت منصوب كرده، جمع مى‏گردند.او رأى همه را بر حق مى‏شمارد!^[12].(این یعنی خودمحوری در احکام اجتماعی)

آنها كه پس از پيامبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از عترت فاصله گرفتند، حلال را حرام و حرام را حلال مى‏كردند، و به خود اجازه مى‏دادند كه با قياس و رأى خود احكام دين را به دلخواه تغيير دهند. تنها خلیفه دوم در حكومت ده ساله خود 94 حلال را حرام اعلام كرد، و نسبت به حجّ تمتّع و متعه گفت: تا ديروز حلال بود، من امروز آن را حرام اعلام مى‏كنم.( انا احرّمهما)!«^[13]»

در صورتى كه خدايشان يكى، پيغمبرشان يكى، و كتابشان يكى است، آيا خداى سبحان، آنها را به اختلاف، امر فرمود، كه اطاعت كردند؟ يا آنها را از اختلاف پرهيز داد و معصيت خدا نمودند؟.^[14]

[1] قرائتى، محسن، تفسير نور    ج‏1  ص  183، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن – ايران – تهران، چاپ: 1، 1388 ه.ش.

[2] قرائتى، محسن، تفسير نور، ج‏1 ص 212، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن – ايران – تهران، چاپ: 1، 1388 ه.ش.

[3] قرائتى، محسن، تفسير نور، ج‏1  ص547، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن – ايران – تهران، چاپ: 1، 1388 ه.ش.

[4] قرائتى، محسن، تفسير نور، ج‏1  ص631، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن – ايران – تهران، چاپ: 1، 1388 ه.ش.

[5] قرائتى، محسن، تفسير نور، ج‏6  ص218، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن – ايران – تهران، چاپ: 1، 1388 ه.ش.

[6] قرائتى، محسن، تفسير نور، ج‏8 ص 462، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن – ايران – تهران، چاپ: 1، 1388 ه.ش.

[7] قرائتى، محسن، تفسير نور،  ج‏9  ص75، مركز فرهنگى درسهايى از قرآن – ايران – تهران، چاپ: 1، 1388 ه.ش.

[8] الحياة / ترجمه احمد آرام / ج‏5 / 404 / آگاهى ….. ص : 404

[9] نهج البلاغة / ترجمه دشتى ؛ ص665

[10] شريف الرضي، محمد بن حسين، نهج البلاغة / ترجمه دشتى ؛ ص665/ ترجمه دشتى – ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1379ش.

[11] ( 1) اشاره به علم: نس‏sseN ( علم فتوى)

[12]نهج البلاغة / ترجمه دشتى ؛ ص63

[13] تفسير مفاتيح الغيب، فخر رازى، ج 10، ص 54

[14] شريف الرضي، محمد بن حسين، نهج البلاغة / ترجمه دشتى – ايران ؛ قم، چاپ: اول، 1379ش.